Ver voz en el mapa

Entidad de población del Camino Francés emplazada en la parroquia de Santa María de Gonzar, ayuntamiento de Portomarín, provincia de Lugo. Entre las entidades de Carreiroás, al sudeste y Gonzar, al noroeste. Su altitud es cercana a quinientos metros. Tenía cuatro habitantes censados en 2019.

Lugar de Toxibó.

Hoy el lugar de Toxibó está formado por un pequeño núcleo de casas de labradores de construcción tradicional, que se agrupan sobre la margen del Camino Francés. Entre las edificaciones anejas se encuentran hornos, alpendres y graneros, pero sobre todo destaca un hórreo estrecho y alargado, que se levanta sobre un basamento de mampostería de lajas de pizarra en el que se integra la escalera. El hórreo se sustenta sobre cuatro pedestales macizos de granito, que corren todo a lo ancho de la estructura; sus dos testeros están construidos con canterías bellamente labradas y decoradas con molduras y placas, presentan vanos calados y frontones triangulares coronados por un pináculo y una cruz. Las paredes laterales están cerradas con armazones de tablas que dejan correr el aire.

Hórreo y granero en Toxibó.

Historia

Este lugar fue en el Antiguo Régimen de la jurisdicción de la encomienda sanjuanista de Portomarín y señorío del comendador.

Es citado como “Tejebón” en el Itinerario de D. Isidro López, impreso en 1798 en la villa y corte de Madrid.

A mediados del siglo XIX anota Pascual Madoz que “Tojiboo” era de la feligresía de “San Juan de Portomarín”. Tenía una población de 3 vecinos y 16 almas.

En el itinerario militar de Narón a Pedrafita por Portomarín del año 1866, la aldea de “Togibó” aparece reseñada con cuatro edificios. En la correspondiente descripción se especifica que el camino desde O Hospital hasta Portomarín era de herradura y descendía suavemente, por terreno accidentado, al río Miño pasando por Gonzar y Toxibó, para atravesar más adelante la parroquia de Cortapezas; el río Miño se cruzaba a la salida de Portomarín por un puente de mampostería de diez arcos.

En los años setenta del siglo XX figura en la Gran Enciclopedia Gallega que había en Toxibó 22 habitantes, produciéndose desde entonces y hasta ahora un llamativo descenso demográfico que no cesa.

Fuentes y bibliografía

ÁLVAREZ FLÓREZ, Jesús et al., “Tramo VII: Portomarín-Palas”, en José Antonio Franco Taboada, Santiago Tarrío Carrodeguas (dirs.), A arquitectura do Camiño de Santiago: descrición gráfica do Camiño Francés en Galicia, Santiago [de Compostela], Xunta de Galicia, A Coruña, Universidade da Coruña, D.L. 2000, pp. 135-169.

CASTRO VÁZQUEZ, Josefina, El Camino de Santiago: (entre Portomarín y Compostela), Lugo, Diputación Provincial de Lugo, 1991.

CONSELLERÍA DE CULTURA E TURISMO, “Decreto 227/2011, do 2 de decembro, polo que se aproba a delimitación da ruta principal do Camiño de Santiago, Camiño Francés, desde a entrada no municipio de Pedrafita do Cebreiro ata o límite do termo municipal do Pino, coa excepción do tramo entre o lugar de Amenal e o límite do aeroporto da Lavacolla, no concello do Pino”, Diario Oficial de Galicia, 237, (miércoles, 14 de diciembre de 2011), p. 36595 [folio 15].

DEPÓSITO DE LA GUERRA, Itinerario descriptivo militar de España, t. 7 (Galicia), Madrid, Imprenta y Estereotipia de M. Rivadeneyra, 1866.

GARCÍA TATO, Isidro, Las encomiendas gallegas de la Orden Militar de San Juan de Jerusalén: estudio y edición documental, t. 1, Santiago de Compostela, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Xunta de Galicia, Instituto de Estudios Gallegos “Padre Sarmiento”, 2004.

HUIDOBRO Y SERNA, Luciano, Las peregrinaciones jacobeas, t. 3, Madrid, Instituto de España, 1951.

INSTITUTO GEOGRÁFICO NACIONAL, Mapa topográfico nacional, escala 1:25.000. Hoja 123-II (2001).

INSTITUTO NACIONAL DE ESTADÍSTICA, Nomenclátor: población del padrón continuo por unidad poblacional [en línea], disponible en http://www.ine.es/nomen2/index.do [Consulta 30/01/2020].

LOSADA DÍAZ, Amando, SEIJAS VÁZQUEZ, Eduardo, Guía del Camino Francés en la provincia de Lugo, Madrid, Gráficas Cóndor, 1966.

MADOZ, Pascual, voz “Tojibóo”, en Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, t. 14 [Scalae Anibalis ó Escala de Anibal – Toledo], Madrid, Imprenta del Diccionario geográfico-estadístico-histórico de D. Pascual Madoz, 1849, p. 772.

PEINADO, Narciso, “El Camino de Santiago a través de Galicia: provincia de Lugo”, Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos Históricos y Artísticos de Lugo, 3, 23-24 (1947), pp. 56-61.

VALIÑA SAMPEDRO, Elías, El Camino de Santiago: guía del peregrino a Compostela, Vigo, Galaxia, 1992.

VÁZQUEZ DE PARGA, Luis, LACARRA DE MIGUEL, José María, URÍA RÍU, Juan, Las peregrinaciones a Santiago de Compostela, t. 2, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, Escuela de Estudios Medievales, 1949.

VOZ “Toxibó”, en Ramón Otero Pedrayo (dir.), Gran Enciclopedia Gallega, t. 29 (Suárez – Vázquez), Santiago de Compostela, Gijón, Silverio Cañada, 1974, p. 130.